مطالعه تنوع فنوتیپی و ژنتیکی ژنوتیپ‌های آفتابگردان دانه روغنی (Helianthus annus L.) از نظر صفات اگرو-مورفولوژیکی تحت شرایط نرمال و تنش خشکی

چکیده یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که در ردیف تنش‌های غیر زیستی قرار می‌گیرد و باعث ایجاد محدودیت در عملکرد گیاهان می‌شود، تنش خشکی است. شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی مهم‌ترین گام در طرح‌های به‌نژادی محسوب می‌گردد، بدین منظور آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط تنش و عدم تنش رطوبتی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج در سال زراعی 1394 روی 12 ژنوتیپ آفتابگردان پایه‌ریزی و اجرا شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب وجود تنوع میان ژنوتیپ‌های مورد مطالعه را از لحاظ بیشتر صفات تأیید نمود. اثر محیط برای تمامی صفات و اثر متقابل ژنوتیپ با محیط نیز فقط برای ارتفاع بوته معنی‌دار بود. صفت عملکرد دانه از نظر پارامتر‌های بازده ژنتیکی، ضرایب تغییرات ژنوتیپی و فنوتیپی در شرایط تنش و عدم تنش نسبت به سایر صفات مقادیر بیشتری را نشان داد. بالاترین وراثت‌پذیری در آزمایش نرمال متعلق به عملکرد دانه (55/77 درصد) و در آزمایش تنش متعلق به ارتفاع بوته (70/62 درصد) بود. بیشترین تغییر میزان صفت در شرایط تنش نسبت به شرایط نرمال به‌ترتیب مربوط به ارتفاع بوته (27 درصد)، عرض برگ (5/25 درصد)، قطر ساقه (25 درصد) و طول برگ (22 درصد) بود. دندروگرام به‌دست‌آمده از تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌ها را بر اساس صفات تحت بررسی در هر دو شرایط تنش و عدم تنش در سه گروه طبقه‌بندی نمود. با توجه به گروه‌بندی تجزیه خوشه‌ای در شرایط تنش خشکی ژنوتیپ‌های Sor و Progress به‌عنوان ژنوتیپ‌های متحمل و در مقابل ژنوتیپ‌های Favorite، Record، SHF81-90، Master و Lakomka به‌عنوان ژنوتیپ‌های حساس شناخته شدند. بر اساس نتایج حاصل و با توجه به وجود تنوع کافی در بین ژنوتیپ‌ها به نظر می‌رسد امکان شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی وجود دارد.